Olga Boznańska: życie poświęcone sztuce

Olga Boznańska, malarka polskiego pochodzenia, tworząca swoje prace na przełomie XIX i XX wieku. Kurator wystawy Narodowego Muzeum w Warszawie dr. Piotr Kopszak przybliża dorobek artystyczny i życie malarki w publikacji gościnnej.

Olga Boznańska (1865-1940) urodziła się w Krakowie. W późniejszych latach życia rezydowała w Monachium i Paryżu.

Jej ojcem był Adam Nowina-Boznański, który pochodził z rodziny szlacheckiej, w której pielęgnowano tradycyjne wartości. Jednakże w myśl idei XiX-wiecznego pozytywizmu, pracował i był maszynistą, a nie tylko właścicielem ziemskim. Matka Olgi Boznańskiej nazywała się Eugénie Mondan i była nauczycielką urodzoną w regionie Valence we Francji. Pracowała w szkole przyklasztornej Norbertanów w Imbramowicach w pobliżu Krakowa.

Pierwszą nauczycielką rysunku Olgi była jej matka. Następnie kształciła się w Krakowie pod okiem Kazimierza Pochwalskiego (wykształconego portrecisty, niegdyś przebywającego na dworze wiedeńskim), a później u Antoniego Piotrowskiego, rysownika-korespondenta wojennego podczas wojny serbsko-bułgarskiej, tworzącego w duchu realizmu.

W latach 1884-1885 Olga Boznańska uczęszczała na wyższe Kursy dla Kobiet doktora Adriana Baranieckiego w Krakowie, które odbywały się w Muzeum Techniczno-Przemysłowym. Później wyjechała do Monachium i kontynuowała swoje kształcenie artystyczne pod okiem Carla Kricheldofra oraz Wilhelmy Dürr (Akademia Sztuk Pięknych w Monachium wówczas nie przyjmowała kobiet na studia).

Kiedy Olga Boznańska znalazła się w Monachium, miasto przeżywało rozkwit jako stolica sztuki dzięki królewskiemu mecenatowi Ludwika II Wittelsbacha.

Malarka miała bliski kontakt z polskimi artystami reprezentującymi szkołę monachijską (szczególnie z Józefem Brandtem i Alfredem Wieruszem-Kowalskim and oraz z młodymi twórcami niemieckiego oraz polskiego pochodzenia np. Wacławem Szymanowskim, Samuelem Hirszenbergiem, czy Hedwigiem Weiss. Jej mentorem był Józef Brandt, który wprowadził Olgę w świat sztuki i zdradził jej wszystkie jego tajniki. Ta wiedza okazała się dla artystki przydatna — wkrótce zaczęła czerpać korzyści ze swojej twórczości.

Olga szybko zdała sobie sprawę, jak ważny był udział w wystawach międzynarodowych, na których zresztą później często prezentowano jej prace. W Monachium rozwinęła się jako artystka i uświadomiła sobie, że tylko całkowite poświęcenie się sztuce i odnalezienie swojego własnego, charakterystycznego stylu malarskiego mogą zapewnić jej sukces.

Jej prace zaczęły pojawiać się na wystawach już w 1886 roku, jednak dopiero portret Paula Nauena, namalowany w 1893 roku sprawił, że artystka spotkała się z prawdziwym uznaniem.

Rok później Olga Boznańska otrzymała złoty medal na wystawie międzynarodowej w Wiedniu. Jej dzieła można przypisać do niemieckiego realizmu, jednak w niektórych z jej obrazów z tego okresu uwidacznia się fascynacja artystki technikami impresjonistycznymi, a także mniej oczywisty symbolizm.

Obraz W oranżerii jest jednym z najważniejszych dzieł Boznańskiej z okresu jej twórczości w stylu monachijskim. Wtedy często portretowała swoich przyjaciół oraz młode osoby.

Nurt symbolistyczny w poezji wpłynął znacząco na wprowadzenie przez artystkę motywu młodości i dojrzewania do swojej twórczości. Obraz W oranżerii nawiązuje do najsłynniejszego zbioru poezji tamtych czasów, czyli Les serres chaudes (Cieplarnie) autorstwa Maurice Materlincka.

Obraz można interpretować jako symboliczną krytykę opiekuńczego, a zarazem despotycznego modelu wychowania. Boznańska eksperymentowała, stosując w swoich dziełach akademickie techniki, sztywno narzucone jej przez dawnych nauczycieli, i łącząc je z elementami impresjonistycznymi.

W Monachium zaczęła pracować jako nauczycielka i w 1895 roku przejęła stanowisko po Theodorze Hummelu w jego prywatnej szkole artystycznej. Rok później zaproponowano jej pracę w roli profesora na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, jednak odrzuciła tę propozycję. Wówczas już była rozpoznawalną artystką, a nie aspirującą studentką sztuki.

Berliński magazyn Bazar uznał ją za jedną z dwunastu najlepszych malarek w Europie. Olga utrzymywała kontakt ze swoją rodziną w Paryżu i po wizycie w tym mieście, postanowiła osiąść tam na stałe w 1898 roku.

Malarka wyrażała zainteresowanie twórczością dawnych mistrzów malarskich. Muzeum Stara Pinakoteka (Alte Pinakothek) było jej ulubionym miejscem w Monachium. W swoich dziełach inspirowała się technikami stosowanymi przez swojego ulubionego malarza, Diego Velázqueza. Na obrazie Portret Chłopca w gimnazjalnym mundurku (patrz wyżej) widać w jak dużym stopniu Olga inspirowała się Diego Velázquezem oraz Whistlerem, który w tamtych czasach należał do grona członków monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Styl Boznańskiej kształtowały również idee artystyczne początku XX wieku, głoszone przez Whistlera w jego słynnym wykładzie „Dziesiąta wieczorem” (Ten O’Clock), w duchu koncepcji sztuki dla sztuki. Kolory i forma stanowiły kluczowe elementy wykorzystywane przez malarzy podczas tworzenia dzieł sztuki, które przypominałyby kompozycję muzyczną. W sztuce Olgi Boznańskiej widoczny jest wpływ Whistlera oraz japonizmu, szczególnie w obrazie Japonka stworzonego w 1889 roku.

Boznańska stała się sławną malarką, uznawaną za zdolną portrecistkę o niepowtarzalnym i oryginalnym stylu.

Jej portrety były porównywane do zabytkowych fresków i starożytnych gobelinów. Niezwykła umiejętność uchwycenia psychologicznego podobieństwa modela oraz stanowczy brak pochlebstw, przejawiający się w powstrzymywaniu się od upiększania portretowanych, sprawiły, że zyskała uznanie w Paryżu, co nie było wtedy łatwe.

Jan Cavanaugh, historyk sztuki zwrócił uwagę na subtelny koloryzm stosowany przez Olgę Boznańską oraz na jej wrażliwość na ekspresję opisując Portret Anny Sariusz-Zaleskiej:

Jan Cavanaugh, 'Out Looking' in Early Modern Polish Art, 1890-1918, University of California Press, 2000

Bezkompromisowe podejście Boznańskiej do portretowania niekiedy wpędzało ją w kłopoty z klientami, którzy byli niezadowoleni z czasu trwania realizacji obrazu (nigdy nie spieszyła się z dokończeniem dzieła). Jednakże z tego powodu zyskała sobie podziw koneserów sztuki, intelektualistów oraz artystów.

Boznańska jest autorką wielu przejmujących portretów europejskiej sfery inteligenckiej z początku XX wieku. Pozowały dla niej między innymi takie postacie jak: Henryk Sienkiewicz, Émile Verhaeren, Artur Rubinstein.

Styl artystyczny Olgi nie uległ wpływowi nowych trendów w sztuce. Olga skupiła się na tworzeniu w swojej pracowni, która stała się miejscem spotkań dla polaków i amerykanów w Paryżu. Wielu z nich zostało jej uczniami. Boznańska była jedną z najważniejszych osobistości w polskim środowisku artystycznym Paryża w latach 20. i 30. XX wieku.

Jej dorobek artystyczny oficjalnie doceniono tuż przed jej śmiercią w 1937 roku. Olga Boznańska otrzymała nagrodę Grand Prix na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Życiu Współczesnym ( Exposition Internationale des Arts et Techniques dans la Vie Moderne). W 1938 roku osiągnęła sukces na Biennale w Wenecji.